Europejski Zielony Ład (European Green Deal) to jeden z najambitniejszych projektów politycznych w historii Unii Europejskiej. Jego celem jest przekształcenie europejskiej gospodarki w model neutralny dla klimatu do 2050 roku, przy jednoczesnym zachowaniu konkurencyjności i poprawie jakości życia obywateli, przeciwdziałanie zmianom klimatycznym i degradacji środowiska, które stanowią jedno z największych wyzwań współczesnego świata.

Zainicjowany w grudniu 2019 roku przez Radę Europy, program wszedł w fazę wdrażania w 2021 roku i od tego czasu wywołuje zarówno entuzjazm, jak i kontrowersje.

Neutralność klimatyczna do 2050 roku

Neutralność klimatyczna to stan, w którym emisje gazów cieplarnianych są zrównoważone przez ich pochłanianie przez naturalne ekosystemy, takie jak lasy czy oceany. Osiągnięcie tego celu wymaga radykalnych zmian w każdym sektorze gospodarki, od energetyki, przez transport, budownictwo, po rolnictwo i leśnictwo.

Jednym z najważniejszych etapów wdrażania Zielonego Ładu jest pakiet legislacyjny „Fit for 55”, zakładający ograniczenie emisji CO2 o co najmniej 55% do 2030 roku w porównaniu z poziomami z 1990 roku.

GŁÓWNE ELEMENTY ZIELONEGO ŁADU

Transformacja energetyczna

W nadchodzących latach sektor energetyczny w Unii Europejskiej stanie w obliczu istotnych zmian związanych z transformacją w kierunku zrównoważonej gospodarki. Kluczowym elementem tej transformacji będzie przejście z gazu ziemnego na odnawialne źródła energii, takie jak biogaz i wodór, które wspierają dekarbonizację.

Unijny system opodatkowania energii podąża w kierunku promowania zrównoważonego rozwoju i dekarbonizacji, wprowadzając zróżnicowane stawki minimalne w zależności od rodzaju paliwa i jego wpływu na środowisko. Najwyższą stawką objęto konwencjonalne paliwa kopalne, takie jak benzyna i olej napędowy, które nie spełniają kryteriów zrównoważonego rozwoju – wynosi ona 10,75 euro/GJ dla paliw silnikowych i 0,9 euro/GJ dla paliw grzewczych. Mniejsze obciążenie podatkowe dotyczy gazu ziemnego i LPG (7,17 euro/GJ dla silników i 0,6 euro/GJ dla ogrzewania), co wynika z ich potencjału do wspierania dekarbonizacji mimo pochodzenia z paliw kopalnych. Biopaliwa zrównoważone, lecz niezaawansowane, obciążono stawką co najmniej 5,38 euro/GJ dla paliw silnikowych i 0,45 euro/GJ dla grzewczych, aby promować ekologiczne rozwiązania. Energia elektryczna, kluczowa dla transformacji energetycznej, otrzymała najniższą minimalną stawkę w wysokości 0,15 euro/GJ, niezależnie od jej przeznaczenia, co podkreśla priorytet rozwoju odnawialnych źródeł energii i ich rosnącego udziału w miksie energetycznym UE.

Zrównoważony transport

Samochody osobowe i dostawcze odpowiadają za 15% emisji CO2 w UE, dlatego według projektu Zielonego Ładu, należy zredukować emisję gazów cieplarnianych w transporcie poprzez rozwój alternatywnych paliw, takich jak wodór i biopaliwa. Parlament poparł projekt Komisji Europejskiej w sprawie osiągnięcia zerowej emisji CO2 dla samochodów osobowych i dostawczych do 2035 roku. Według projektu, pośrednie cele redukcji emisji do 2030 r. zostały ustalone na poziomie 55% dla samochodów osobowych i 50% dla dostawczych.

Już od 2035 roku na rynku UE będą pojawiały się nowe samochody, które nie będą emitować CO2. Przejście na pojazdy bezemisyjne musi iść w parze z kompleksową infrastrukturą zrównoważonych paliw, dlatego od 2026 roku na głównych drogach UE, stacje do ładowania samochodów elektrycznych będą znajdowały się co 60 km, a do 2028 roku stacje tankowania wodoru co 100 km.

Unia Europejska podejmuje działania na rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i zwiększenia efektywności energetycznej w ramach ambitnego pakietu Gotowi na 55 (Fit for 55). Kluczowym celem jest zmniejszenie zużycia energii o co najmniej 11,7% do 2030 roku w porównaniu z poziomem z 2020 roku, a także osiągnięcie rocznej oszczędności energii na poziomie 1,5%. Jednym z kluczowych elementów pakietu jest mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (CBAM), który ma przeciwdziałać zjawisku „ucieczki emisji” i wyrównywać koszty środowiskowe produkcji. CBAM obejmie energochłonne sektory, takie jak żelazo, stal, cement, aluminium, nawozy sztuczne i wodór, nakładając opłaty węglowe na import towarów spoza UE.

Importerzy będą zobowiązani do uiszczenia różnicy między ceną emisji w kraju produkcji a ceną w unijnym systemie handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS). Mechanizm ten zostanie stopniowo wprowadzony w latach 2026–2034, równolegle z wycofywaniem bezpłatnych uprawnień w ramach EU ETS, co ma wspierać transformację przemysłu w kierunku bardziej zrównoważonego rozwoju.

Budownictwo i zmiany użytkowania gruntów

Budynki w UE mają stać się bardziej ekologiczne i przyjazne środowisku. W ramach Zielonego Ładu promowane jest wykorzystanie materiałów budowlanych o niskim śladzie węglowym, co ma ograniczyć emisję gazów cieplarnianych generowanych przez sektor budowlany.

Jednocześnie zwiększa się rola terenów leśnych, które pełnią funkcję naturalnych pochłaniaczy dwutlenku węgla. Lasy w UE pochłaniają rocznie około 7% całkowitej emisji gazów cieplarnianych, a do 2030 roku planuje się zwiększenie ich powierzchni oraz udziału gruntów leśnych o 15%. Tego typu działania mają nie tylko neutralizować emisje, ale także wspierać różnorodność biologiczną i poprawiać jakość powietrza.

Ekologizacja sektora morskiego i przemysłu

Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO) zainicjowała strategię redukcji emisji gazów cieplarnianych w żegludze międzynarodowej, której celem jest osiągnięcie zerowej emisji netto do około 2050 roku. Zakładają redukcję emisji o 20–30% do 2030 roku i 70–80% do 2040 roku w stosunku do poziomu z 2008 roku.

Realizacja tych celów wymaga wprowadzenia innowacyjnych rozwiązań technologicznych, takich jak wykorzystanie energii i paliw niskoemisyjnych, które mają osiągnąć 5–10% udziału w koszyku energetycznym żeglugi już do 2030 roku. W tym kontekście porty odgrywają strategiczną rolę jako katalizatory zrównoważonego rozwoju poprzez modernizację infrastruktury, optymalizację łańcucha dostaw oraz wdrażanie zasad gospodarki obiegu zamkniętego. Takie podejście sprzyja efektywnemu zarządzaniu zasobami, minimalizacji odpadów oraz redukcji wpływu na środowisko.

Społeczna reakcja na Zielony Ład

Transformacja ekologiczna wywołuje mieszane reakcje. W Niemczech ciche strajki sygnalizują obawy związane z rosnącymi kosztami życia i zmianami na rynku pracy, szczególnie w sektorach zależnych od paliw kopalnych. W przeciwieństwie do tego we Francji głośne strajki i protesty podkreślają niezadowolenie społeczne, wynikające z obciążeń podatkowych i wysokich kosztów transformacji.

Podsumowanie

Europejski Zielony Ład to projekt wymagający ogromnych nakładów finansowych i współpracy na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym. Wprowadzenie innowacji technologicznych, takich jak nowe źródła energii, oraz edukacja społeczeństwa o konieczności działań ekologicznych, są kluczowe dla jego powodzenia. Jednak transformacja może przynieść ogromne korzyści, stworzenie nowych miejsc pracy w zielonych sektorach, poprawę jakości powietrza i zdrowia publicznego oraz zabezpieczenie przyszłości planety dla kolejnych pokoleń. Europejski Zielony Ład to ambitna, ale konieczna odpowiedź na kryzys klimatyczny. Choć realizacja jego założeń będzie wyzwaniem, może stać się wzorem dla reszty świata w dążeniu do zrównoważonego rozwoju.

Jednak ambitne plany wiążą się z wieloma wyzwaniami. Transformacja wymaga ogromnych nakładów finansowych, co może obciążyć budżety państw, przedsiębiorstw i obywateli. Szczególnie trudne może to być dla mniej zamożnych krajów członkowskich, gdzie brak wystarczających funduszy może opóźniać wdrażanie zmian. Ponadto, nieodpowiednio zarządzana transformacja może prowadzić do wzrostu nierówności społecznych i regionalnych, zwłaszcza w miejscach, które są silnie uzależnione od gospodarki opartej na paliwach kopalnych. Wprowadzenie Zielonego Ładu może także spotkać się z oporem społecznym i politycznym. Radykalne zmiany w codziennym życiu ludzi, takie jak wzrost kosztów energii czy restrukturyzacja przemysłu, mogą wywoływać niezadowolenie. Do tego dochodzi ryzyko technologiczne związane z koniecznością pozyskiwania surowców krytycznych, takich jak metale ziem rzadkich, które są niezbędne do produkcji nowoczesnych technologii. Uzależnienie od ich dostaw z krajów spoza Europy może osłabić niezależność kontynentu.