Nie od dziś wiadomo, że branża transportowa zapewniając skuteczny przewóz dóbr, odgrywa kluczową rolę w globalnej gospodarce. Mimo to, w ostatnich latach, przedsiębiorcy zajmujący się zarobkową działalnością transportową stają w obliczu rosnących kosztów prowadzenia swoich firm. Jednocześnie, spadająca konsumpcja pociąga za sobą zauważalnie mniejsze zapotrzebowanie na transport towarów.

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) biorąc pod uwagę ostatnie lata, wskazuje na nieznaczny, ale jednak spadek wartości handlu towarowego krajów Unii Europejskiej. Dla Polski, spadek dynamiki wymiany towarowej na terenie Unii Europejskiej ma niezwykle istotne znaczenie. Polscy przewoźnicy wykonują 20% pracy przewozowej w Unii Europejskiej (na podstawie danych Polskiego Instytutu Ekonomicznego), która wyrażona w tonokilometrach wyniosła w 2021 roku 380 milionów. Ujmując to inaczej, co piąty pojazd ciężarowy poruszający się po drogach Unii Europejskiej pochodzi z Polski. Będąc tak ważnym graczem w europejskim transporcie, Polska jak nikt inny odczuwa wyzwania związane z globalnym spadkiem wartości handlu i rosnącymi kosztami, a wydarzenia takie jak wybuch wojny w Ukrainie tylko pogłębiają problem, tworząc swojego rodzaju reakcję łańcuchową, ciągnąc za sobą największe w historii wahania cen paliwa oraz zmniejszając dostępność kierowców zawodowych zza wschodniej granicy.

Najczęściej używanym i najbardziej znanym podziałem kosztów stosowanym w analizie finansowej firmy jest rozdzielenie ich na koszty zależne od czasu (koszty stałe) oraz koszty zależne od przebiegu (koszty zmienne). Koszty stałe pozostają relatywnie stałe, niezależnie od poziomu produkcji czy sprzedaży – w przypadku firm transportowych pozostają stałe niezależnie od “wyprodukowanych” kilometrów przewozu towaru. Składowymi kosztów stałych są zatem:

• Koszt wynagrodzenia kierowcy,

• Koszt finansowania pojazdu,

• Koszt ubezpieczenia (OC / AC / OCP),

• Koszt amortyzacji projektu, utrzymania telematyki.

Koszty zmienne to wydatki, które zmieniają się wprost proporcjonalnie do poziomu produkcji lub sprzedaży. W przypadku firm transportowych, koszty zmienne są bezpośrednio związane z przebiegiem pojazdu i możemy wyróżnić jego elementy takie jak:

• Koszt paliwa i AdBlue,

• Koszt opłat drogowych,

• Koszt promów, tuneli, mostów, pociągów,

• Koszty operacyjne (parkingi, hotele, myjnie, itp.),

• Koszty serwisowe (płyny, żarówki, uszkodzenia plandeki, itp.).

Biorąc pod uwagę dane dotyczące kosztów prowadzenia usług transportowych świadczonych przez Abakus Logistics Sp. z o.o. w 2022 i 2023 roku, zdecydowanie największym kosztem, stanowiącym ponad 1/3 w całkowitym udziale, był koszt paliwa. Na dalszym miejscu w zestawieniu znalazły się koszty związane z wynagrodzeniem kierowców (21%), opłatami drogowymi (16%) oraz finansowaniem pojazdów (14%).

Rekordowe wahania cen paliw

Wzrost cen paliw ma bezpośredni wpływ na koszty operacyjne flot transportowych, przyczyniając się do ogólnego wzrostu kosztów dla przedsiębiorców. W czwartym kwartale 2022 roku ceny oleju napędowego były w Europie ponad 20 procent wyższe niż przed wybuchem wojny w Ukrainie, w lutym 2022 roku. Procentowy udział kosztu paliwa firm transportowych w Europie Środkowej zaczął gwałtownie rosnąć, często osiągając nawet 40-50% całkowitych udziałów kosztów operacyjnych. Ceny oleju napędowego spadły w pierwszym kwartale 2023 roku do najniższego poziomu od grudnia 2021 roku.

Polska, jako kraj zależny od importu paliw, jest szczególnie narażona na wahania cen ropy naftowej na rynkach światowych. Przewidywano, że ze względu na prognozy rekordowego zapotrzebowania na ropę w 2023 roku oraz na ograniczenie wydobycia ropy przez kraje z kartelu OPEC w IV kwartale 2023 oraz w I kwartale 2024 roku, cena oleju napędowego po raz kolejny poszybuje w górę.

Napięta sytuacja podażowa ropy naftowej na europejskich i azjatyckich rynkach została jednak uratowana przez Stany Zjednoczone, które w ostatnich miesiącach zanotowały rekordowe wydobycie tego surowca. Biorąc pod uwagę powyższe oraz fakt, że europejska gospodarka jest obecnie w kiepskiej kondycji, z groźbą recesji na horyzoncie, popyt na ropę naftową nie rośnie, a wręcz notuje spadki, stąd cena oleju napędowego pozostaje obecnie na względnie wysokim, ale stabilnym poziomie. Należy jednak pamiętać, że rynek naftowy jest niezwykle wrażliwy na wstrząsy geopolityczne, zwłaszcza te na Bliskim Wschodzie, więc cena paliwa może być w najbliższych miesiącach wysoce zmienna.

Deficyt kierowców zawodowych

Wielu przedsiębiorców z branży transportowej od lat boryka się z problemem znalezienia i utrzymania odpowiednio wykwalifikowanej kadry kierowców. W świetle znacznego deficytu kierowców zawodowych, na znaczeniu zyskują wszelkie działania, które mają na celu zachęcenie pracownika do zatrudnienia w firmie lub jego pozostania w aktualnym miejscu pracy. Wprowadzenie wyższych płac i lepszych warunków pracy to podstawowe metody przyciągnięcia i zatrzymania kierowców, ale dla pracodawcy skutkują one wzrostem kosztów pracy, a zatem ogólnego wzrostu kosztów operacyjnych. Wynagrodzenie kierowcy zależy bowiem nie tylko od lokalnych uwarunkowań rynkowych, ale również od wymogów dotyczących minimalnego wynagrodzenia pracownika w kraju, w którym wykonuje swoją pracę. Niezwykle istotne są tutaj przewozy typu cross-trade (zarobkowy transport pomiędzy dwoma krajami, w których przewoźnik nie ma zarejestrowanej siedziby) oraz przewozy kabotażowe (zarobkowy transport wewnątrz kraju, w którym przewoźnik nie ma zarejestrowanej siedziby). W przypadku takich przewozów, pracodawcę obowiązują przepisy ustawy o delegowaniu kierowców w transporcie drogowym. Jedynie przewozy bilateralne (przewozy towaru do lub z kraju, w którym przewoźnik posiada zarejestrowaną siedzibę) wyłączone są z odgórnych wymogów dotyczących poziomu płac.

Wartym odnotowania jest fakt, że wielu kierowców zawodowych swoje prawo jazdy uzyskało kilkadziesiąt lat temu i jest to problem absolutnie globalny. Raport Międzynarodowej Unii Transportu Drogowego (IRU) wskazuje, że obecnie średni wiek kierowcy zawodowego to 47 lat, podczas gdy odsetek kierowców poniżej 25 roku życia stanowi zaledwie 7%. Szacunki mówią, że w ciągu kilku najbliższych lat niedobór kierowców w Europie może przekroczyć nawet 2 miliony osób. Młodym kierowcom, którzy pojawiają się na rynku pracy nie zależy wyłącznie na czynniku materialnym, ale również na minimalizacji negatywnego wpływu wykonywania zawodu kierowcy na życie osobiste. Wielu z nich zwraca szczególną uwagę na częstotliwość powrotów do domu. Kierowcy coraz bardziej niechętnie decydują się na dłuższe, kilkutygodniowe cykle pracy, na rzecz tygodniowych lub dwutygodniowych wyjazdów. Krótsze cykle pracy kierowców, są natomiast bardziej uciążliwe dla dyspozytorów, na których głowie leży przygotowanie trasy przejazdu oraz zaplanowanie terminowego zjazdu kierowcy do bazy przewoźnika.

Rosnące opłaty drogowe

Według Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/362 z dnia 24 lutego 2022 roku, kraje Unii Europejskiej mają czas do 25 marca 2024 roku na wprowadzenie systemu opłat drogowych zależnych od stopnia emisji CO2. Jakie pierwsze na taki krok zdecydowały się Niemcy, gdzie już od 1 grudnia 2023 roku zostały podniesione stawki myta dla wszystkich pojazdów powyżej 7,5 tony dopuszczalnej masy całkowitej, poruszających się po niemieckich autostradach i drogach federalnych. Dla pojazdów ciężarowych spełniających klasę emisji spalin Euro 6, wzrost opłat drogowych wyniósł rekordowe 86%. Co więcej, od 1 stycznia 2024 roku również pojazdy napędzane gazem ziemnym (CNG/LNG) podlegają opłatom opartym na klasyfikacji ze względu na klasy emisji spalin, podobnie jak pojazdy zasilane olejem napędowym.

W ślad za swoimi północnymi sąsiadami ruszyła Austria, która od 1 stycznia 2024 roku zaczęła wprowadzać stopniowe podwyżki opłat drogowych. Na Węgrzech wzrost opłat drogowych był szczególnie odczuwalny ze względu na niedawną podwyżkę inflacyjną. 1 października 2023 roku opłaty podniesiono tu o 17%. Kolejne podwyżki wprowadzono 1 stycznia 2024 roku, o kolejne 22% w przypadku autostrad i aż o 33% w przypadku dróg krajowych, czyniąc węgierskie myto jednym z najdroższych w całej Europie. Od 1 marca 2024 roku o około 10-15% rosną opłaty drogowe w Czechach. W Polsce 15% wyższe stawki za opłaty drogowe obowiązują od początku 2024 roku. Co ważne, ustalone zostały na podstawie wskaźnika inflacji, nie dyrektywy 2022/362. Podwyżka nie zawiera zatem stawki za emisję CO2, więc kolejny wzrost cen za korzystanie z dróg dopiero przed nami.

Nowe przepisy i regulacje

Nowe regulacje unijnego Pakietu Mobilności przyczyniły się do znacznego, około 20-procentowego, wzrostu kosztu pracy, który nastąpił skokowo w lutym 2022 roku. Wcześniej większość wynagrodzenia kierowcy międzynarodowego wypłacana była z tytułu zwrotu kosztów podróży służbowej, czyli w postaci diet i ryczałtów za nocleg. Od lutego 2022 roku, praca kierowcy międzynarodowego nie może być traktowana jako podróż służbowa. Diety i ryczałty przestały być dominującymi składowymi wynagrodzenia kierowcy, co przełożyło się na znaczne zwiększenie pensji zasadniczej. Dodatkowo, przepisy o delegowaniu pracowników zakładają, że kierowca ma prawo do wynagrodzenia obowiązującego w państwie, w którym wykonywana jest usługa transportu i swoim działaniem obejmują wszystkie rodzaje przewozu, w tym przewozy kabotażowe. Przykładowo, jeśli kierowca w 2021 roku zarabiał 7500 zł na rękę, jego pracodawca ponosił koszt w wysokości 9000 zł. Wprowadzone regulacje o delegowaniu kierowców spowodowały, że łączny koszt pracodawcy przy niezmiennej pensji kierowcy, wzrósł do ponad 11000 zł.

Wojna w Ukrainie i wpływ na łańcuchy dostaw

Wybuch wojny w Ukrainie znacząco przetasował szlaki komunikacyjne i relacje handlowe ze Wschodem. Bezpośrednim skutkiem w pierwszych miesiącach wojny był odpływ znacznej liczby kierowców zawodowych z Ukrainy, którzy z wielu powodów decydowali się na powrót do ojczyzny. Polska branża TSL zwrócona jest zdecydowanie w kierunku zachodnim, ale wojna za naszą wschodnią granicą oraz sankcje nałożone na agresora – Rosję oraz wspierającą ją Białoruś, spowodowała, że firmy transportowe specjalizujące się w przewozach w tych kierunkach, zmuszone zostały do zmiany swojego modelu działania i zawieszenia swojej aktywności na Wschodzie. Relacje gospodarcze ze wschodnimi sąsiadami zostały bowiem praktycznie z dnia na dzień znacząco ograniczone.

Cena pojazdów

Dla firm dążących do zwiększenia lub wymiany własnej floty pojazdów, ich obecna cena jest kolejnym kosztotwórczym składnikiem działalności transportowej. Ceny pojazdów w krótkim okresie wzrosły o kilkanaście procent, co skutecznie zniechęca firmy transportowe do inwestycji w tym obszarze. Wzrost ceny pojazdów, pociąga za sobą również zauważalny wzrost cen części zamiennych, materiałów eksploatacyjnych oraz opon.

Podsumowanie

Rosnące koszty prowadzenia działalności transportowej dla polskich przedsiębiorców w ostatnich latach stanowią kluczowe wyzwanie. Wzrost cen paliw, nowe regulacje prawne, niedobór kierowców oraz wpływ wydarzeń międzynarodowych przyczyniają się do rosnących kosztów operacyjnych.

Sytuacja przewoźników byłaby stabilna, jeśli w kurs za rosnącymi wydatkami, wzrosłyby ceny transportu na rynkach spotowych (pojedyncze, krótkoterminowe umowy)  i rynkach kontraktowych (umowy długoterminowe). Te jednak, zamiast rosnąć, spadają. Według danych Transport Intelligence, indeks stawek spotowych w III kwartale 2023 roku zanotował znaczący spadek, stając się niższym od stawek kontraktowych, w których widać było delikatne tendencje wzrostowe. Wyraźna obniżka indeksu spotowego jest naturalną odpowiedzią rynku na niski popyt na usługi transportowe. Popyt zależy natomiast od sytuacji gospodarczej w Europie, więc na ożywienie rynku transportowego, będziemy musieli prawdopodobnie poczekać długie miesiące.

Przedsiębiorcy zmuszeni są zatem do dostosowywania swoich strategii, aby utrzymać konkurencyjność na rynku. Kontrakty z kontrahentami powinny być rozsądnie renegocjowane, a nie pochopnie zrywane. Koszty natomiast ściśle monitorowane, maksymalizując szanse na przetrwanie w trudnym środowisku branży transportowej.

Zapraszam do dyskusji!

Autorem artykułu jest Konrad Kowalski, International Freight Manager w Abakus Logistics Sp. z o.o.